Faroz ve Çağanoz

Faros(Pharos), Antik Çağın yedi harikasından birisi olan "İskenderiye Feneri"nin ve fenerin üzerinde bulunduğu kayalık adacığın orjinal adıymış...Günümüzde de kullandığımız "far" kelimesi de "Faroz"dan-fenerden geliyor demek!.. 

Şehrin kurucusu olan Büyük İskender’in ölümünden sonra MÖ 280-247 yılları arasında bu adanın üzerine denizciler için kaidesi ile birlikte 135 metre yüksekliğinde dünyanın yedi harikasından biride sayılan bir fener inşa edilmiş. Bu adanın adı önce bu deniz fenerinin daha sonra tüm deniz fenerlerinin bu adla nitelenmesine neden olmuştur. Bugün bile deniz feneri İspanyol, Fransız, İtalyan ve Yunan dilinde bu adla anılmakta...

Eski Adı "Faroz" yeni Adı "Yalı"...mahalle bir zamanların Trabzon'un futbolcu fabrikası ve balıkçı mahallesidir. Mavruşkilin hası da buradan çıkar...diğer adlarıyla; Eşkina, İskine,  Pandilli, Kaya levreği, Halillim, Taş balığı, Gelin balığı...Yine burada istavrit, barbunya, çok az çıkmakla birlikte izmarit, ispariza av veriyor...kumda gezinen barbunya için  kurşun altına takılan oltalar kullanılabilir. Sadece gece av veren ve ağırlıkları birkaç kiloyu geçen mavruşkil için ise daha kalın misina ve büyük olta kullanmak gerekiyormuş... 

Değişim her yerde...Trabzon'da balıkçı barınaklarının yıkılmasıyla çehresi değişmiş, balıkçılar yeni yerlerine taşınmışlar...en son 20 yıl önce görmüştüm oraları...ardından dolgu çalışması başlatılan Faroz Limanı'nı yeşil alana dönüştürülmüş mü acaba!..

-Hoptek, kolbastı  olarak bildiğimiz oyun "Faroz kesmesi" olarak da anılır. Zira çıkış noktası küçük bir Trabzon mahallesi, Rumca "Far" anlamına gelen - eski Fener İskelesi-"Faroz"dur. İlkin mahalle düğünlerinde bireysel cüretkarşlıkla sergilenen ve çoğu kez dışlanan oyun, Almanyalı ilk nesil işçi çocuklarının yaz tatillerinde geldiklerinde düğünlerde denedikleri karma figürlerle 1980' lerden sonra kabul edilmeye başlanmış Trabzon geneline yayılmıştır. Trabzon ilçelerde hemen hemen hiç bilinmeyen ilk bakışta kişi karakterlerini taklitçi - komik kompozisyonları olan fakat içanadolu liriklerini - mahalle bazında yorumlayabilen - tipik bir doğu karadeniz - enerjik oyundur.

Oyunda: çoğu mahallede yaşamışları taklitten esinlenmiş birçok figürü vardır. İlk başlarda insanları arkalarından taklit eder mizahi figürler, şuanki konumuna asılında kemençe, tulum, zurna, keman gibi keza bağlama ilede oynanan HORON diyarı doğu karadenize uygun seçilmiş lirikleriyle 1985' lerden sonra yaygınlaşmıştır. Öyleki oyunu bazen gençler mahalle aralarında darbukayla bile oynarlar. Oyunda bir çok yaşamış gerçek kişileri karikatürize eder figürler vardır: Balıkçıları taklitte: Olta - ağ atma, balık tutma, kürek çekme vs. Minübüsçüler kavgasını taklitte: tokatlama, kalp masajı yapma...
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kahramanlık savaşını taklitte: kılıç-kalkan..

Ayağı ağrıyan - hasta yaşlıları Taklit: aksama, Topallama..

Daha sonra özellikle Türkiye'den en fazla göç veren doğu karadenizli Avrupa'daki genç nesil zamanla: break, rap ve hip-hop figurlerini de oyuna eklemeye başladılar... İlginçtir lakin Hamurunda: Önem sırasına göre: Futbol, Gurbetçilik, Nakliye, İnşaat, Turizm ve eğitim olan, nüfusunun 3/1'i talebe Trabzon'lu gençlerin ancak %40 - 50'si kolbastıyı ve horonu iyi bilmesine rağmen, aynı emsal yaş gurubu gurbetçi genç neslin % 80' i kolbastıyı, horonu, hopteki belkide yaşadıkları büyük kentler - avrupaya güncel figürlerle gerektiğinde disko ortamına uydurma adına daha fazla bilir.. Başlangıçta her ne kadar özgür mahalle figürleri ile yapılan kolbastı daha sonra, tanınmaya anonim şekiller almaya başladı. Normalde gençler yere çömelerek bir halka oluşturacak şekilde oturur ve ikişer kişi karşılıklı olarak oynar. Her ikili grup anadolu ozanlarının aşık atması tarzında - yeni bir figürü oynayıp, yerine geçerken yerine yenileri kalkar.- (tolgahandans.com)




Yalova'da Limanda beğendiğim eski balıkçı teknelerinden birinin de adıdır. Çok denizci bir tekneydi...tabi hala duruyorsa...belki de sadece fotoğraflarda ve ben balıktayken yanımdan geçip gidişi, selamlaşmaşlarımız kalacak anılarda... Bir de "Çağanoz" var: Carcinus maenas. Boyu 4 cm kadar olan bir tür pavurya. Yan yan yürüdüğünden Çingene Yengeci de denir. Türkiye’nin bütün kıyılarında bulunur. Ve tabi Yalova'da da bolca vardı...Bir kaç yerde ama önce yine Yalova'da tekne adı olarak da karşıma çıktı... 

Rüyada çağanoz görmek, kıskançlık ve haset ile tabir edilip, hasetçi ve kötü huylu kimselerin arasına düşeceğinize işaret edermiş!..

Başka bir tabire görede, rüyada çağanoz görmek, arkadaşlarınız tarafından kıskanıldığınıza, çağanozu elinize aldığınızı görmek, nazara uğrayacağınıza işaret edermiş!...

Çağanoz sözlük anlamı: Kabukluların on ayaklılar alttakımından eti için avlanan küçük su hayvanı (carcinus).

Çipura ve levrek avında yengeç, özellikle de çağanoz çok işlek olta yemidir. Çağanozların 2-3 cm olanları tercih edilir. Kıyılarda kepçe yardımıyla, ya da geceleri kaya diplerinden fener ışığında el ile toplanarak yakalanırlar. Av için biriktirilen yengeçlerin deniz suyuyla ıslatılmış bir süngerin bulunduğu kapta canlı olarak günlerce tutulmaları mümkündür. Yengeci öldürmemek için iğneye alt kabuğundan takılmalıdır. Deniz suyuyla arada ıslatılan süngerli kapta bekletilen yengeçlerin bir süre sonra kabuklarının yumuşadığı, iğneye kolayca geçtiği görülür. İğnede dayanıklı olmaları için, ayrıca iplikle bağlanmalarıda yerinde olur.
Rastgele!